TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. (TEI), 1985 yılında, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş., General Electric (GE), Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı (TSKGV) ve Türk Hava Kurumu (THK) arasında kurulmuş olan bir anonim şirkettir.
TUSAŞ TEİ, Havacılık sanayisine yüksek kaliteli ürünler ve hizmetler sunarak, uluslararası düzeyde bir üretici ve dünya çapında bir tasarım merkezi konumunda, her gün bir adım daha ileri giderek hedeflerine ulaşmaktadır.
1985 yılında Türk Hava Kuvvetleri’nin envanterinde bulunan F16 uçaklarına güç veren F110 motorunun montajı ve bu motora ait 12 adet parçanın üretimi için kurulan TEI bugün, 30 yılı aşan tecrübesi, 1500’den fazla çalışanı, 2 milyar doların üstündeki toplam ihracatıyla havacılık motorlarında Türkiye’nin lideri, dünyada ise tercih edilen ve bilinen bir marka konumundadır.
TUSAŞ TEI, havacılık endüstrisi için hassasiyet ve yenilikçilik prensipleri doğrultusunda geniş bir yelpazede;
1987 yılından bugüne 750’nin üzerinde parçanın üretimini gerçekleştirmektedir. Bugün, TEI’nin ulaştığı noktada toplam 39 farklı tipteki askeri ve ticari motor programları için ana motor üreticilerine hizmet sunulmaktadır. Başta General Electric olmak üzere Amerika, Avrupa, Asya ve Uzak Doğu’da sektörün önde gelen markalarına hizmet etmeyi amaçlayan TEI, motor üreticisi olma hedefiyle modül üretim faaliyetlerine başlamıştır.
Bu kapsamda TP400 projesinde yer alan FBS (Front Bearing Structure) modülü, Rolls-Royce için üretilen “Power Turbine“ modülü ve F110 motorlarında kullanılan “Bearing Housing Assembly” modülü tamamlanmış ve devreye alınmış projeler arasındadır. Bunların yanısıra, yapılan yatırımlar ile kompresör modüllerinde yer alan ve sayılı firma tarafından yapılan blisk ve spool üretimi de Türkiye’de TEI tarafından başlatılmıştır.
TUSAŞ TEI,nin İmalat Kabiliyetleri
TEI, ulaştığı 30 yıllık deneyim ve yatırımları sayesinde bugün çok sayıda askeri ve sivil uçak için motor parçası üretmekte ve bunun için sektörün ihtiyacı olan imalat kabiliyetlerini de bünyesinde barındırmaktadır. Sahip olduğu bu kabiliyetler sayesinde konvansiyonel üretim metotları yanında Nadcap onaylı özel prosesler ve tahribatsız muayeneler de TEI’nin uzmanlaştığı konular arasındadır. Bunun yanında kaliteden taviz vermeyen yaklaşımıyla TEI, Yalın Üretim ve 6 Sigma yaklaşımını imalat süreçlerinin tüm aşamalarında uygulamaktadır.
Montaj, Kontrol ve Test (AIT)
TEI, bünyesindeki teknolojik ekipmanlar, Max. 100.000 lbs. kapasiteli TurbofanTest Bremzesi ve Max. 2500 shp kapasiteli Turboshaft/prop Test Bremzesi ile yüksek teknolojili bir montaj ve test tesisine sahiptir.
100,000 lbs kapasiteli Turbofan Test Bremzesi’nde Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı ve Umman Hava Kuvvetleri envanterinde bulunan F16 uçaklarına güç veren F110 motorlarının testleri yapılmış olup, halen NATO Erken Uyarı Sistemi Uçakları’nın (AWACS)TF33 motorlarının testleri devam etmektedir.
Ayrıca 2,500 shp kapasiteli Turboshaft/prop Test Bremzesi ile Türk Silahlı Kuvvetleri envanterinde bulunan Eurocopter AS532 Cougar helikopterlerine güç veren Makila 1A1 motorlarının testleri gerçekleştirilmektedir.
- Makila 1A1 Motoru
- F110 Motoru
- TF33-PW-100A
Bakım, Onarım ve Revizyon (MRO)
TEI, 1999 yılından itibaren NATO AWACS uçaklarının TF33 motorlarına Depo Seviyesi Bakım hizmeti sağlamaktadır. Bu konuda yürüttüğü başarılı çalışmalarla 2004, 2008 ve 2011 yıllarında NSPA ve IAMCO tarafından “En İyi Motor Bakım Firması” seçilmiştir.
Bahreyn Hava Kuvvetlerinin F110-100 Motorları için ENSIP/SLEP hizmeti verilmekte olup, Suudi Arabistan Kraliyet Hava Kuvvetleri‘nin F110-GE-129C Motorlarının bakımları da TEI tesislerinde gerçekleştirilmektedir.
TSK envanterinde bulunan Cougar Helikopteri Makila 1A1 motorlarının Depo Seviyesi Bakımları TEI’de yapılmaktadır.
Yukarıda bahsedilen faaliyetlerin yanısıra, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) envanterinde yerini alacak olan Genel Maksat Helikopteri Motoru’nun MRO kabiliyetinin de yeni MRO binasında kazanılması planlanmakta olup, kazanılacak bu kabiliyet ile bölgedeki mevcut T700 Envanteri için de MRO faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
TEI, üstlenmiş olduğu, küresel ölçekte lider bir motor şirketi olma misyonu doğrultusunda, sahip olduğu yüksek imalat teknolojilerine paralel olarak, özgün tasarıma sahip yerli motor hedefi için planlı çalışmalar sürdürmektedir.
1996 yılında GE Aviation ile yürütülen J85 Ejektör Geliştirme Sistemi Projesi ile Ar-Ge çalışmalarına başlanmıştır. 2003 yılında Askeri Nakliye Uçağı A400M’in TP400-D6 motorunun tasarım, geliştirme mühendisliği ve üretim faaliyetleri için ITP firması ile Endüstriyel İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır.
2004 yılında İnsansız Hava Aracı ve Hedef Uçak uygulamalarında kullanılabilecek turbojet ve turboprop gaz türbin motorlarının tasarım ve geliştirme faaliyetlerine başlayan ve İHA motorları ile ilgili tasarım çalışmalarını sürdüren TEI, son yıllarda pistonlu motorları da kapsayacak şekilde çalışmalarını genişletmiştir.
Bu projelerin yanı sıra altyapı ve teknoloji projeleri de TEI tarafından yürütülmektedir. Bu amaçla 2014’te Savunma Sanayii Müsteşarlığı tarafından yüzde yüz desteklenen “YAKUT: Havacılıkta Kullanılan Nikel Alaşım Katmanlı İmalat Teknolojisi Geliştirilmesi”, “DİLEK: Titanyum Alaşımları için Süperplastik Şekillendirme Prosesinin Geliştirilmesi” ve “İNCİ: Havacılıkta Kullanılan Titanyum Döküm Teknolojisi Geliştirilmesi” Projelerine başlanmıştır.
TEI için bir diğer önemli proje de Özgün Hafif Helikopter için tasarlanacak turboşaft motoru projesidir. Bu konuda tasarım yol haritası, motor sertifikasyonunu da kapsayacak şekilde oluşturulmuş olup TUSAŞ ve SSM ile görüşmeler devam etmektedir.
TUSAŞ TEI’nin ana yerleşkesi 505.000 m2’lik arazide, 69.000 m2 kapalı alana yerleşik olarak Eskişehir’de konumlanmıştır.
1 idari ofis, 4 atölye, 1 test binası ile 1 yemekhane ve sosyal tesis binasından oluşan yerleşkede lojman ve misafirhane de yer almaktadır. Yaklaşık 1600 mühendis,teknisyen ve idari çalışandan bu ana yerleşkede hizmet vermektedir.
TEI Eskişehir Yerleşkesi Esentepe Mah. Çevre Yolu Bulv. No:356 26003
Tepebaşı / Eskişehir Tel: +90 222 211 21 00 Fax: +90 222 211 21 01
TUSAŞ TEİ’nin Diğer Ofisleri;
Ankara Mühendislik Ofisi; ODTÜ Teknokent, ANKARA Tel: +90 312 811 18 00 / 3830
İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi; Sanayii Mah. Teknopark Bulvarı No: 1/1A 303,304, 305, 30634906, Pendik-İstanbul Tel: +90 216 504 07 50
Türkiye Teknoloji Merkezi; Tübitak-MAM Teknoloji Serbest Bölge Şubesi Tübitak-MAM Teknoloji Serbest Bölgesi 26 Ada 1-2-3-5 Nolu Parsel 41471, Gebze-Kocaeli Tel :+90 262 677 60 00
